Համարվում է, որ կոտորածի ընթացքում միջակայքում 1-ից 1.5 միլիոն հայեր են կորած: Այս թվերը վկայակոչում են այն սասանեալ աղետի մասշտաբավարականությունը, որի դիմաց հայ ժողովուրդը ենթարկվել է:
Կարդալ ավելինՊատմական համատեքստ
Հայերը, որոնք աշխարհի մեկից հինականության ունեցող մշակություններից են, ունեն հասարակական եւ բարդ պատմություն։ Այդ պատմությունը ներառում է վայելչական ժամանակներ եւ պատերազմների ժամանակներ, յուրաքանչյուրը ունենում է իր եզակի ազդեցություն իրենց մշակույթին եւ իսկությանը։ Նրանց պետության պատմությունը ամեն դարում խորը է հասցել, նրանց թագավորությունը կապվել է Կովկասից մինչև արևելյան Անատոլիայի, եւ երբեմն ավելի հեռու։
Հին ժամանակներում, հինաշխարհական ժամանակներին, այն տարածքներում, որոնք այսօր համադրում ենք Հայաստանին, զարգացնում էր Ուրարտուի թագավորությունը։ Այս թագավորությունը, որը տեղի է ունեցել IX-ից VI դարերին մ.թ.ա., միակն էր հայկական պետության վաղադեմ ներկայացուցիչներից։ Երբ Ուրարտուի թագավորությունը թալանեց, հայերը չյուշեցին ստեղծելու նոր պետական կառուցվածքներ։ Այն ավարտվեց բազմաթիվ հայկական թագավորությունների և սատրապությունների ստեղծմամբ։ Այս նորակառուցված հայկական պետությունները հաճախ եղան ազգային ուժերի տակ կամ դրանց հաստատման տակ։ Այս զորքերի մեջ էին այնպիսի թագավորություններ, ինչպիսիք են Աքամանիստ Պարսաստանը, Մեծ Ռոմ և հզոր Բյուզանդիա։ Չնայած այդ թագավորությունների ամենավառու պահը լինեց Մեծ Հայկական Թագավորության ժամանակը։ Այս թագավորությունը, որի առաջինը էր բարձրատեղյակ թագավոր Տիգրան Մեծը մ.թ.ա. I դարում, ոչ միայն ընդլայնեց իր սահմանները, բայց նաև հասատատվեց որպես պատմական ուժ այդ տարածքում, ստանալով հարակից թագավորությունների վաստակավորությունը։
Քրիստոնեությունը որպես Հայաստանի իսկության և ժառանգության հիմքային քարը
Բայց այն, որը զրոյացրել է հայերին այլ ազգերի և մշակույթների նկատմամբ, դա իրենց հրաշալիությունն է ընդունել Քրիստոնյությունը պետական կրոն որպես 301 թվականին։ Այս պատմական դեպքը համարեց Հայաստանը աշխարհի առաջին ազգը, որը պաշտոնապես ընդունել է Քրիստոնյությունը, դրանով դնելով երկիրը հոգեվարական զարգացման գագաթին և սովորեցնելով արժեքները, որոնք որոշել են նրա ժառանգությունը։ Այս դեպքը խորը ազդեց հայկական մշակույթի և իսկության վրա, ձևավորելով Հայաստանում կյանքի հոգեվարական և մշակական բաղադրիչները։ Քրիստոնյության ընդունումը դարձավ հայկական իսկության հիմքային քարը, համարված է համարժեքավորության, հավատի և միասնության խորհրդանիշ։ Այն ազդել է երկրի արվեստի, երաժշտության, գրականության, իսկ նաև սոցիալական և կուսակցական կառուցվածքների վրա, ներառելով Հայաստանը քրիստոնեական աշխարհի համաշխարհային զրույցում։ Այս որոշումը նաև որոշակի կարևորություն ունեցել է հայկական ժառանգության պահպանության և շարժման համար միջազգային շփուղարում, դարձելով հետաքրքիրական ազդեցություն հետագա սերունդների համար և արտացոլելով ազգի խոր հոգեվարականությունը։ Ահաբեռնական ընդունումն է որպեսզի հայերը հաստատեն իրենց եզակի իսկությունը և պատմության մեջ տեղը, այդպես էլ համարարել հայկական մշակույթի և հոգու զարգացմանը դարերի ընթացքում։
Միջին դարեր
Միջնադարյանում այսօրվա Հայաստանի տարածքները դարձել են բարձրաբարձող պոլիտիկական և ռազմական մարտերի արենայում։ Այս երկրները, որոնք հարուստ են մշակույթական ժառանգությամբ, հաճախ բաժանվել էին միմյանց հետ մրցումում իմպերիաների միջև, ինչպիսիք էին Բյուզանդիա, Սասանիական Պարսի Իմպերիան, տարբեր արաբական քաղաքափետարաններ, եւ հետո մարտակալություն ուժեղ մոնղոլական հորդերի։ Այս զորքերից յուրաքանչյուրը ներառում էր իր ազդեցությունները և փորձում էր տիրապետել տարածքը, որը հաճախ տարածքների և կառավարման կառուցվածքների փոփոխություններին էր բերում։
Այս անվճար բարերների՝ փոխանցող տիրապետների և հաճախակի հակամարտությունների դեմքում, հայերը արդյունքաբեր համարվել են հատկապես պաշարժվածներ իրենց ժառանգության պահպանման մեջ։ Նրանց մշակույթը, որը դարերի ընթացքում զարգացել է, մնացել է անվարում, իսկ հայերենը՝ շարունակել որպես հաղորդակցման և բարբառի գործիք։ Բացիկոլորդ, քրիստոնեությունը, որը հայերին ընդունվել է 301 թ.թ.ին, խորը է հաստատվել մարդկանց սրտերում և հոգում, դառնալով իրենց իսկության բանաւար տարր։ Արտաքին սեղմումների դեմքում, հենց այս ուժեղ հաւատքը և մշակույթը թույլ են տվել նրանց ապրել և հայկական ժողովրդի անճեղության հոգուն նշանակել։
Ժամանակակից ժամանակաշրջան
Նորաժողովական ժամանակաշրջանում, XVI դարում, Հայաստանը բաժանվել է Պարսկաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև: Օսմանյան Հայաստանում հայերը դարձան միլլետ համակարգի մաս, որը թույլ է տվել տարբեր կրոնական համայնքներին ունենալ որոշակի ավտոնոմիա։
19-րդ դար և 20-րդ դարի սկիզբ
Իսկ XIX դարի վերջում և XX դարի սկզբում, երբ Օսմանյան կայսրությունը կորցնում էր տարածքներ և առնչվում էր ներքին քաոսին, պետության համարը քրիստոնեական փոքրամասնությունների, այդ թվում հայերին, դարձավ ամենավեպես աթագանելի։ Այս աթագանությունը համակեց հայոց ջարդականաբառի աղետին Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում։
